Ysgolion Hyrwyddwyr Dim Datgoedwigo

Mae cyfanswm o bum amcan yn y Cynllun Gweithredu Dim Datgoedwigo y mae angen i ysgol ei gwneud i gyflawni eu Gwobr Ysgol Dim Datgoedwigo:

1. Dysgwch am goedwigoedd trofannol a datgoedwigo
2. Ymchwiliwch pa gynnyrch sy’n risg i goedwigoedd sydd yn eich ysgol
3. Gweithredwch i ddylanwadu newid
4. Ysbrydolwch eraill i weithredu
5. Gwnewch cais am eich statws Ysgol Dim Datgoedwigo.

Bydd angen i chi darparu tystiolaeth ar gyfer eich taith, ond chi sydd yn cael penderfynu sut rydych chi’n cyflwyno hyn. E.e. gallech ysgrifennu crynodeb o’ch amcanion, gan roi manylion ar y gwaith rydych chi wedi’i wneud a chynnwys unrhyw dystiolaeth ategol, fel llythyrau, lluniau o ddigwyddiadau cymunedol neu erthyglau i’r wasg, neu gallech wneud fideo mewn steil dogfen neu brosiect celf o’ch proses Dim Datgoedwigo. Sut bynnag y byddwch yn penderfynu ei wneud, bydd angen i chi anfon eich tystiolaeth at [email protected], a bydd y tîm yn cysylltu â chi cyn gynted â phosibl.

• Mae coedwigoedd trofannol nid yn unig yn gartref i filiynau o bobl, planhigion ac anifeiliaid, ond maen nhw hefyd yn helpu i gadw ein hinsawdd yn sefydlog drwy dynnu carbon allan o’r atmosffer.
• Maen nhw’n puro dŵr ffres i bobl ac anifeiliaid ei yfed, ac yn atal clefydau rhag lledaenu i boblogaethau dynol.
• Mae llawer o’n bwyd a’n meddyginiaeth yn dod o blanhigion sy’n tyfu mewn coedwigoedd trofannol.
• Mae’r rhain yn cael eu galw’n wasanaethau ecosystemau – y gwasanaethau sydd yn cael eu darparu gan natur sy’n helpu i greu planed hardd, fyw, lle gall pobl, anifeiliaid a phlanhigion ffynnu.
• Os byddwn yn parhau i dorri ein coedwigoedd i lawr i dyfu cnydau a phori gwartheg, bydd gennym lai o goed i stopio ein planed rhag mynd yn boethach a bydd pobl, anifeiliaid a phlanhigion yn colli eu cartrefi.
• Mae angen i ni warchod ein coedwigoedd i warchod ein planed ar gyfer cenedlaethau’r presennol a’r dyfodol.

Mynd i’r afael â gwastraff bwyd

• Gallai 70% o’r bwyd rydyn ni’n ei daflu i ffwrdd gael ei fwyta.
• Pan fyddwn ni’n tyfu bwyd, mae angen llawer iawn o dir, dŵr ac egni, sy’n gallu cael ôl-troed carbon mawr.
• Os ydyn ni’n taflu’r bwyd yma i ffwrdd, mae’r holl allyriadau carbon hynny wedi cael eu creu am ddim.
• Er enghraifft, gallai coedwig drofannol fod wedi cael ei thorri i lawr i dyfu soia i fwydo ieir yma yng Nghymru. Os ydy’r cyw iâr yn glanio yn y bin wedyn, mae hynny’n wastraff ofnadwy, gan nad y cyw iâr yn unig sy’n cael ei wastraffu, ond hefyd yr holl fwyd soia, dŵr, ynni a’r coed a gollwyd y tu mewn i’r cyw iâr hwnnw. Dyma’r hyn a elwir yn ‘allyriadau corfforedig’ – yr allyriadau carbon sydd wedi’u cuddio o fewn cynnyrch.

Lleihau faint rydym yn ei fwyta

• Gallwn fwyta llai o gig a llaeth, ond o ansawdd gwell, er enghraifft, wedi’u hardystio’n organig neu wedi’u pesgi ar borfa 100%.
• Mae anifeiliaid sy’n bwyta’r deietau hyn sy’n gyfeillgar i natur yn bwyta naill ai glaswellt neu fwyd anifeiliaid sydd wedi’u cyrchu’n gynaliadwy, felly mae’r tebygolrwydd y byddant yn bwyta bwydydd soia a phalmwydd o goedwigoedd trofannol yn isel iawn.
• Gallwn geisio ailddefnyddio cynnyrch a deunyddiau cymaint â phosib hefyd, fel nad oes rhaid i ni barhau i dorri coed i lawr. Er enghraifft, gallwn brynu papur a dodrefn wedi’u hailgylchu neu eitemau ail-law, fel llyfrau a dillad. Mae hyn yn cael ei alw’n economi gylchol, lle mae cynnyrch a deunyddiau yn cael eu cadw ac yn cael eu defnyddio am cyn hired â phosibl.

Ardystiadau moesegol (labeli eco)

• Er mwyn i gwmnïau a brandiau ddefnyddio label eco ar eu cynnyrch, mae’n rhaid iddyn nhw lynu at safonau llym iawn. Mae’r rhain yn cynnwys pethau fel, ffermio sy’n gyfeillgar i natur, tâl teg i ffermwyr a gweithwyr, iechyd a lles anifeiliaid a dim datgoedwigo.
• Gall labeli eco ein helpu i ddeall p’un a oes gan gynnyrch neu gynhwysyn ôl troed cymdeithasol ac amgylcheddol. (Darllenwch ein dogfen quick guide to ethical certifications i ddarganfod mwy).
• Ar hyn o bryd, does dim label eco 100% yn berffaith, ond ynghyd â’r camau eraill sydd yn cael eu hamlinellu yma, maen nhw’n adnodd hanfodol i’n helpu i leihau ein heffaith ar goedwigoedd, pobl a natur.

Defnyddio eich llais

Nid yw gwneud dewisiadau moesegol ar gyfer y cynnyrch rydym yn eu prynu, eu defnyddio a’u bwyta yn hawdd bob amser. Mae yna lawer o bethau sy’n gallu mynd yn y ffordd. Gallai hyn fod yn ddiffyg gwybodaeth oherwydd labelu gwael, cost, amser neu hyd yn oed cyfle. Dim ond hyn a hyn y gallwn ei wneud fel unigolion.

Dyma pam mae grym ein llais cyfunol mor bwysig. Mae’n rhaid i ni weiddi’n uchel i gael ein llywodraethau, cynghorau a busnesau i chwarae eu rhan i atal datgoedwigo trofannol, colli cynefinoedd ac effeithiau cymdeithasol.

• I lywodraethau, gallai hyn fod drwy gryfhau deddfwriaeth i ddiogelu coedwigoedd, natur a Phobl Frodorol.
• I gynghorau lleol, gallai hyn fod drwy edrych ar y bwyd maen nhw’n ei gynhyrchu ar gyfer prydau ysgol, a thrwy wella mynediad at fwyd iach, lleol a moesegol.
• I fusnesau bwyd a ffermio, gallai hyn fod drwy eu cadwyni cyflenwi bwyd neu’r bwyd da byw maen nhw’n ei ddefnyddio i fwydo’u hanifeiliaid.

Mae gan bawb ran i’w chwarae.

Y cyngor lleol sydd yn talu am brydau ysgol, sydd yn creu contractau gyda chyflenwyr bwyd ac arlwywyr i sicrhau eich bod yn cael prydau bwyd maethlon yn yr ysgol. Mae’n rhaid i’r cyngor, fel corff sector cyhoeddus, weithio tuag at gyflawni saith nod llesiant sy’n ymgodi o ddeddf Gymreig unigryw, sy’n cael ei hadnabod fel Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol.

Mae tair o’r nodau hyn yn canolbwyntio ar wneud Cymru:

• Yn iachach – mae hyn yn golygu bod yn rhaid i bobl sy’n byw yng Nghymru gael mynediad at bethau fel bwyd maethlon.
• Yn wydn – mae hyn yn golygu bod ein hecosystemau yn iach, yn hyblyg ac yn gallu addasu i effeithiau’r hinsawdd; ac
• Yn gyfrifol ar lefel fyd-eang – sy’n golygu bod yn rhaid i ni edrych ar sut mae ein hymddygiad yma yng Nghymru yn effeithio ar bobl a natur dramor, e.e. sut mae cynnyrch sydd yn risg i goedwigoedd sydd yn cael eu hallforio gennym i Gymru, fel olew soia a palmwydd, yn achosi datgoedwigo ac effeithiau cymdeithasol yn y gwledydd lle maen nhw’n cael eu tyfu.

Drwy weithio gyda’r cyngor ac arlwywyr ysgol ar eich taith dim datgoedwigo, gallwch ddangos sut mae modd darparu bwyd i ysgolion sy’n gyfeillgar i’r hinsawdd ac i goedwigoedd. Mae llawer o ddinasoedd a chymunedau ar draws y byd sy’n gwneud hyn drwy fesurau ymarferol fel caffael lleol a moesegol, hyfforddiant ac addysg a lleihau gwastraff bwyd, yn aml o fewn yr un gyllideb ag o’r blaen.

Yn sicr, bydd angen gwneud newidiadau, e.e. bwyta llai o gynnyrch anifeiliaid, ond o ansawdd gwell, ac ychwanegu planhigion protein uchel, fel ffa, ffacbys a phys at brydau bwyd, ond bydd yn rhaid i bob un ohonom wneud newidiadau os ydym eisiau mynd i’r afael â’r newid yn yr hinsawdd gyda’n gilydd, a gwneud Cymru’n genedl iachach, gwydn a chyfrifol ar lefel fyd-eang ar gyfer cenedlaethau’r presennol a’r dyfodol.

Hefyd, nid yw ffynhonnell foesegol bob amser yn golygu costau uwch, er enghraifft, mae llawer o gynnyrch Masnach Deg mor rhad – os nad yn rhatach – y dyddiau hyn, na dewisiadau amgen sydd ddim yn gynnyrch Masnach Deg.

I’ch helpu yn eich sgyrsiau gyda’r cyngor lleol ac arlwywyr, dyma rywfaint o enghreifftiau o’r llefydd sydd eisoes yn cyrchu prydau bwyd sy’n llesol i’r hinsawdd i ysgolion.